Focus is dé voorwaarde voor succes. Veelheid is wat afleidt van de focus, waardoor je “van alles een beetje kan, maar niets écht goed”. In deze overtuiging staan beide aspecten lijnrecht tegenover elkaar en lijkt het wel alsof er een verliezer moet zijn. Kunnen we er ook anders naar kijken? Kunnen we ‘veelheid’ terug een volwaardige plek geven naast het (momenteel) overgewaardeerde ‘focus’?

Bij paradoxen schuilt het gevaar dat we het gevoel krijgen dat we moeten kiezen. Hoe kunnen we omgaan met dat spanningsveld? Hoe kunnen we het of-of denken overstijgen?

Ik vond soelaas in de boeken van Ivo Brughmans: ‘De kunst van het paradoxale leven’ en ‘Paradoxaal leiderschap’. Daarin wordt een kader geboden om beide polen van een paradox als gelijkwaardig te zien, en om ons vermogen tot én-én denken aan te scherpen. Er zijn verschillende manieren om met een paradox om te gaan, en die vertaalde Ivo in het polariteitenwiel. Zo is het wiel dan ook bedoeld: als een weergave van mogelijkheden tussen dewelke je kan ‘navigeren’, en niet als vaststaande fases die je één voor één moet doorlopen.

Wat gebeurt er als we de paradox ‘Focus-Veelheid’ naast dat wiel leggen? Ik nam de proef op de som.

1. Eenkennige verbinding. Hier wordt enkel ruimte gegeven aan één pool. Bv. het hebben van focus wordt verheerlijkt en veelheid wordt onderdrukt. Je dwingt jezelf in het keurslijf van de specialist en drukt jouw verlangen naar afwisseling weg. Of net het omgekeerde: je fladdert constant van het ene naar het andere, zonder ooit iets ‘vast te pakken’. Zo’n eenzijdige verbinding vraagt veel energie en heeft niet zelden als effect dat de weggedrukte pool vroeg of laat in volle kracht terugslaat.
2. Uitlaatklep. De pool ‘focus’ heeft de dominante rol, maar ‘veelheid’ krijgt af en toe een (gecontroleerde) uitlaatklep. Je legt jezelf bv. helemaal toe op één thema of vaardigheid, maar tijdens vakanties laat je jezelf toe om te vlinderen. Je mag dan verschillende boeken tegelijkertijd lezen, workshops allerhande volgen, enz.
3. Silo’s. Op je werk gedraag je je als specialist, maar in jouw privéleven laat je jezelf toe jouw nieuwsgierigheid te volgen, waar die ook heen gaat. Het zijn twee gescheiden werelden, alsof je twee verschillende personen bent naargelang de context.
4. Situationeel. Je schakelt tussen de twee polen naargelang de situatie. Bv. je hebt een eigen zaak en probeert aan te voelen wanneer focus vereist is en wanneer je net moet gaan verbreden. Het floreren van jouw zaak is hier het uitgangspunt, je zet de polen heel bewust in.
5. Balans. Je legt jezelf een maximum aantal hobby’s op. Je vindt het best ok dat je je niet wil beperken tot één ding, maar je laat jezelf ook niet helemaal gaan. Per jaar laat je je jezelf toe om twee hobby’s op te nemen en die ook vol te houden tot het volgende jaar, ongeacht hoe je je daarbij voelt. Je voelt je bij deze oplossing niet zielsgelukkig, maar het lijkt je een redelijk compromis.
6. Combinatie. Gedurende een bepaalde periode gedraag je je als specialist, maar na een tijdje schakel je over naar een ander domein, waar je je weer helemaal gaat ingraven. Je hebt dus wel degelijk focus, maar op de lange termijn bouw je een veelheid aan expertises op. Of je bouwt een zaak op rond een overkoepelend thema, bv. je noemt jezelf een ‘storyteller’. Daaronder kan jij een veelheid aan activiteiten parkeren, zoals artikels schrijven, documentaires maken, en waarom niet mensen coachen aan de hand van hun levensverhaal?
7. Synthese. Generalisme is jouw ‘merk’, het is jouw specialiteit. Jouw focus ligt hem net in de veelheid, beide polen komen samen en vormen een ‘creatieve synthese’. Bv. jouw job bestaat er uit om heel veel domeinen te verkennen en hier linken tussen te leggen. Of je bent aangeworven op een project om net de verbinder te zijn tussen verschillende expertises.

Het is natuurlijk verleidelijk om de fase van de creatieve synthese als ideaal te zien, maar ook dat zou weer een valkuil zijn. Waar ligt de ideale balans tussen focus en veelheid voor jou? Wat vragen de huidige omstandigheden? Als seriële specialist heb je wellicht weinig boodschap aan de creatieve synthese, of misschien zit je nu éénmaal in een situatie waarbij tijdelijke focus van jou vereist is. Maar het hoeft geen gegeven te zijn waar je in vast zit. Leren spelen met je paradoxen maakt dat je meer opties hebt en dat je, op momenten dat je het nogal zwart-wit ziet, jouw vermogen tot én-én denken zal aanboren. Het polariteitenwiel is hierbij een handig hulpmiddel.

Een vraag aan jou nu: hoe schakel jij tussen de polen ‘focus’ en ‘veelheid’? Welke vormen uit het polariteitenwiel verkende je al en hoe kreeg dat concreet vorm? Benieuwd naar jullie ervaringen!